حبه بن جوین عرنیحَبَّة بن جُوَین عُرَنی، کنیه‌اش ابوقُدامه، از اصحاب حضرت علی علیه‌السلام می‌باشد. فهرست مندرجات۲ - پدر حبه عرنی ۳ - محل تولد حبه ۴ - دیدار حبه با پیامبر ۵ - حبه یار خاص حضرت علی ۶ - حضور حبه در مدینه در زمان قتل عثمان ۷ - حبه در جنگ جمل ۸ - شنیدن روایت شهادت عمار یاسر ۹ - حبه در جنگ صفین ۱۰ - حبه در جنگ نهروان ۱۱ - مناقشه روایات منقول از حبه عرنی ۱۲ - حبه از راویان حدیث غدیر ۱۳ - معروف‌ترین روایت حبه ۱۴ - روایات حبه عرنی ۱۵ - راویان حبه عرنی ۱۶ - حالات حبه عرنی نزد اهل سنت ۱۷ - حالات حبه عرنی نزد شیعیان ۱۸ - در گذشت حبه عرنی ۱۹ - فهرست منابع ۲۰ - پانویس ۲۱ - منابع ۱ - معرفی حبه بن جوین عرنیوی به عُرَینه (تیره‌ای از قبیله بجیله) منسوب، و ازاین‌رو به عُرَنی و بَجَلی مشهور است. [۱]
ابن سعد (بیروت)، ج۶، ص۱۷۷.
[۲]
ابن ابی‌حاتم، کتاب الجرح و التعدیل، ج۳، ص۲۵۳، حیدرآباد، دکن ۱۳۷۱ـ۱۳۷۳/ ۱۹۵۲ـ۱۹۵۳، چاپ افست بیروت (بی‌تا).
[۳]
سمعانی، ج۴، ص۱۸۲.
[۴]
یوسف بن عبدالرحمان مِزّی، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ج۵، ص۳۵۱، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
۲ - پدر حبه عرنینام پدرش را، به اختلاف، جویه [۵]
حسن بن عبدالرحمان رامهرمزی، المحدث الفاصل بین الراوی و الواعی، ج۱، ص۲۷۷، چاپ محمد عجاج خطیب، بیروت ۱۴۲۰/۲۰۰۰.
، حویه [۶]
محمد بن حسن طوسی، تهذیب‌الاحکام، ج۱، ص۶۰، چاپ حسن موسوی خرسان، تهران ۱۳۶۴ش.
و جویر [۷]
محمد بن حسن طوسی، تهذیب‌الاحکام، ج۱، ص ۹۴.
ذکر کرده‌اند که احتمالا همگی تصحیف جوین است.
۳ - محل تولد حبهوی اهل کوفه بوده و کوفی نیز لقب گرفته است. [۸]
خطیب بغدادی، ج۹، ص۱۹۷.
۴ - دیدار حبه با پیامبرگفته شده حبّه پیامبر را دیده [۹]
سلیمان بن احمد طبرانی، المعجم الکبیر، ج۴، ص۸، چاپ حمدی عبدالمجید سلفی، چاپ افست بیروت ۱۴۰۴ـ۱۴۰.
و به همین سبب در زمره صحابه یاد شده اما بنابر مشهور او تابعی بوده است. [۱۱]
احمد بن عبداللّه عجلی، معرفةالثقات، ج۱، ص۲۸۱، چاپ عبدالعلیم عبدالعظیم بستوی، مدینه ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
[۱۲]
خطیب بغدادی، ج۹، ص۱۹۷.
[۱۳]
محمد بن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، ج۱، ص۴۵۰، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۲۴/ ۲۰۰۳.
۵ - حبه یار خاص حضرت علیحبّه عرنی از شیعیان و یاران خاص حضرت علی علیه‌السلام بوده است. [۱۴]
احمد بن محمد برقی، کتاب الرجال، ج۱، ص۶، تهران ۱۳۸۳.
[۱۵]
محمد بن حسن طوسی، تهذیب‌الاحکام، ج۱، ص۶۰، چاپ حسن موسوی خرسان، تهران ۱۳۶۴ش.
[۱۶]
محمد بن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، ج۲، ص۸۰۷، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۲۴/ ۲۰۰۳.
یعقوبی [۱۷]
یعقوبی، تاریخ، ج۲، ص۲۱۴.
نام او را در زمره اصحاب دانشمند آن حضرت آورده است.
طوسی [۱۸]
محمد بن حسن طوسی، تهذیب‌الاحکام، ج۱، ص۹۴، چاپ حسن موسوی خرسان، تهران ۱۳۶۴ش.
نام وی را در شمار اصحاب امام حسن علیه‌السلام نیز درج کرده است.
۶ - حضور حبه در مدینه در زمان قتل عثمانحبّه عرنی در ماجرای قتل عثمان از کسانی بود که در مدینه حضور داشت و از نخستین بیعت کنندگان با امام علی بود. [۱۹]
مفید، ص۱۰۹.
۷ - حبه در جنگ جملوی که در جنگ جمل در کنار امام بوده، ماجرای این جنگ را روایت کرده است. [۲۰]
مفید، ص ۳۸۲.
۸ - شنیدن روایت شهادت عمار یاسرحبّه در دوران حیات حذیفة بن یمان(متوفی ۳۶) به مدائن رفت و از او روایتِ راجع به شهادت عمار یاسر را شنید. [۲۲]
طبری، تاریخ (بیروت)، ج۵، ص۳۸ـ۳۹.
۹ - حبه در جنگ صفینحبه در جنگ صفّین نیز همراه حضرت علی [۲۳]
کوفی، ج ۱، ص۱۴۴
و خود شاهد شهادت عمار در صفّین بود و صدق گفتار حذیفه را تأیید کرد. [۲۴]
طبری، تاریخ (بیروت)، ج۵، ص۳۹.
۱۰ - حبه در جنگ نهروانپس از آن همراه با علی علیه‌السلام در جنگ نهروان شرکت کرد. [۲۵]
خطیب بغدادی، ج۹، ص۱۹۷.
[۲۶]
محمد بن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، ج۲، ص۸۰۷، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۲۴/ ۲۰۰۳.
۱۱ - مناقشه روایات منقول از حبه عرنیبرخی روایات منقول از حبّه عرنی، محل بحث و مناقشه شیعیان و اهل سنّت بوده، از جمله از حبّه نقل شده است که در جنگ صفّین هشتاد نفر از اهل بدر در کنار علی علیه‌السلام می‌جنگیدند [۲۷]
محمد بن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، ج۱، ص۴۵۰، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۲۴/ ۲۰۰۳.
[۲۸]
ابن اعثم کوفی، کتاب الفتوح، ج۲، ص۵۴۴، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۱/۱۹۹۱.
[۲۹]
محمد بن عبداللّه حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، ج۳، ص۱۰۴، چاپ یوسف عبدالرحمان مرعشلی، بیروت ۱۴۰۶.
، که ذهبی [۳۰]
محمد بن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، ج۱، ص۴۵۰، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۲۴/ ۲۰۰۳.
آن را محال دانسته و ابن حجر عسقلانی [۳۱]
ابن حجر عسقلانی، الاصابة فی تمییز الصحابة، ج۲، ص۱۴۱، چاپ عادل احمد عبدالموجود و علی‌محمد معوض، بیروت ۱۴۱۵/۱۹۹۵.
همین روایت را عامل ضعف وی شمرده است.
۱۲ - حبه از راویان حدیث غدیرحبّه همچنین از راویان حدیث غدیر است [۳۲]
علی بن عمر دارقطنی، العلل الواردة فی الاحادیث النبویة، ج۳، ص۲۲۵ـ۲۲۶، ریاض ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
[۳۴]
عبدالحسین امینی، الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، ج۱، ص۶۴، قم ۱۴۱۶ـ۱۴۲۲/ ۱۹۹۵ـ۲۰۰۲.
اما برخی در صحت این روایت تردید کرده‌اند، زیرا در بخش پایانی روایت به نقل از حبّه آمده که او در روز غدیر مشرک بوده است، در حالی که پیامبر یک سال قبل از حجةالوداع، حج گزاردن مشرکان به همراه مسلمانان را ممنوع کرده بود. [۳۶]
ابن حجر عسقلانی، الاصابة فی تمییز الصحابة، ج۲، ص۱۴۰، چاپ عادل احمد عبدالموجود و علی‌محمد معوض، بیروت ۱۴۱۵/۱۹۹۵.
شوشتری [۳۷]
شوشتری، ج۳، ص۷۶.
این احتمال را مطرح کرده که او نه در موسم حج، بلکه در میانه راه به کاروان ملحق شده و در غدیر حضور یافته است.
۱۳ - معروف‌ترین روایت حبهاز معروف‌ترین روایات حبّه از حضرت علی علیه‌السلام، روایتی است که حضرت خود را اولین مسلمان و نمازگزار به همراه رسول خدا برشمرده است. [۳۸]
ابن سعد (بیروت)، ج۳، ص۲۱.
[۳۹]
ابن ابی‌شیبه، المصنَّف فی الاحادیث و الآثار، ج۸، ص۴۳، چاپ سعید محمد لحّام، بیروت ۱۴۰۹/۱۹۸۹.
[۴۰]
احمد بن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، ج۲، ص۸۶، چاپ محمود فردوس‌العظم، دمشق ۱۹۹۶ـ۲۰۰۰.
[۴۱]
ابن اعثم کوفی، کتاب الفتوح، کوفی، ج۱، ص۲۶۹، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۱/۱۹۹۱.
[۴۲]
ابن اعثم کوفی، کتاب الفتوح، کوفی، ج۱، ص۲۸۱، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۱/۱۹۹۱.
[۴۳]
احمد بن علی نسائی، کتاب السنن الکبری، ج۵، ص۱۰۵، چاپ عبدالغفار سلیمان بنداری و سیدکسروی حسن، بیروت ۱۴۱۱/۱۹۹۱.
[۴۶]
یوسف ازبک، مسند علی بن ابی‌طالب رضی‌اللّه‌عنه، ج۲، ص۴۹۳ـ۵۱۰.
[۴۷]
کلینی، الکافی، ج۲، ص۴۴۳.
[۴۸]
کلینی، الکافی، ج۳، ص۲۴۳.
[۵۰]
محمد بن حسن طوسی، تهذیب‌الاحکام، ج۳، ص۲۵۳ـ۲۵۴، چاپ حسن موسوی خرسان، تهران ۱۳۶۴ش.
[۵۱]
محمد بن حسن طوسی، تهذیب‌الاحکام، ج۶، ص۱۷۵، چاپ حسن موسوی خرسان، تهران ۱۳۶۴ش.
[۵۲]
محمد بن حسن طوسی، تهذیب‌الاحکام، ج۱۰، ص۹۵، چاپ حسن موسوی خرسان، تهران ۱۳۶۴ش.
۱۴ - روایات حبه عرنیحبّه عرنی از امام علی علیه‌السلام، عبداللّه بن مسعود، حذیفة بن یمان و عمار یاسر روایت کرده است. ۱۵ - راویان حبه عرنیاز او نیز سلمة بن کهیل، ابوالمقدام ثابت بن هرمز، مسلم ملائی و دیگران روایت کرده‌اند. [۵۳]
ابن سعد (بیروت)، ج۶، ص۱۷۷.
[۵۴]
محمد بن اسماعیل بخاری، کتاب التاریخ‌الکبیر، ج۲، ص۹۳، دیار بکر: المکتبة الاسلامیة، (بی‌تا).
[۵۵]
ابن ابی‌حاتم، کتاب الجرح و التعدیل، ج۳، ص۲۵۳، حیدرآباد، دکن ۱۳۷۱ـ۱۳۷۳/ ۱۹۵۲ـ۱۹۵۳، چاپ افست بیروت (بی‌تا).
[۵۶]
ابن حِبّان، کتاب الثقات، ج۴، ص۱۸۲، حیدرآباد، دکن ۱۳۹۳ـ۱۴۰۳/ ۱۹۷۳ـ۱۹۸۳، چاپ افست بیروت (بی‌تا).
[۵۷]
خطیب بغدادی، ج۹، ص۱۹۷.
۱۶ - حالات حبه عرنی نزد اهل سنتاغلب رجالیان اهل‌سنت او را تضعیف کرده‌اند. [۵۸]
ابن سعد (بیروت)، ج۶، ص۱۷۷.
[۵۹]
محمد بن اسماعیل بخاری، کتاب التاریخ‌الکبیر، ج۲، ص۹۳، دیار بکر: المکتبة الاسلامیة، (بی‌تا).
[۶۰]
ابن ابی‌حاتم، کتاب الجرح و التعدیل، ج۳، ص۲۵۳، حیدرآباد، دکن ۱۳۷۱ـ۱۳۷۳/ ۱۹۵۲ـ۱۹۵۳، چاپ افست بیروت (بی‌تا).
[۶۱]
محمد بن عمرو عقیلی، کتاب الضعفاء الکبیر، ج۱، ص۲۹۵ـ ۲۹۶، چاپ عبدالمعطی امین قلعجی، بیروت ۱۴۱۸/ ۱۹۹۸.
[۶۲]
ابن عدی، الکامل فی ضعفاءالرجال، ج۲، ص۴۲۹، چاپ سهیل زکار، بیروت ۱۴۰۹/۱۹۸۸.
ذهبی [۶۳]
محمد بن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، ج۱، ص۴۵۰، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۲۴/ ۲۰۰۳.
او را به جهت برتر دانستن علی علیه‌السلام بر دو خلیفه نخست،شیعه غالی دانسته است. [۶۴]
محمد بن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، ج۱، ص۶، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۲۴/ ۲۰۰۳.
ابن حبان هم، با این که نام حبّه را در کتاب الثقات خود [۶۵]
ابن حِبّان، کتاب الثقات، ج۴، ص۱۸۲، حیدرآباد، دکن ۱۳۹۳ـ۱۴۰۳/ ۱۹۷۳ـ۱۹۸۳، چاپ افست بیروت (بی‌تا).
آورده، او را ضعیف دانسته است.
برخی نیز او را وسط دانسته یا توثیق کرده‌اند. [۶۶]
احمد بن عبداللّه عجلی، معرفةالثقات، ج۱، ص۲۸۱، چاپ عبدالعلیم عبدالعظیم بستوی، مدینه ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
[۶۷]
سلیمان بن احمد طبرانی، کتاب الاوائل، ج۱، ص۷۸، چاپ محمد شکور حاجی امریر، عمان ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۶۸]
خطیب بغدادی، ج۹، ص۱۹۹ـ ۲۰۰.
[۶۹]
ابن حجر عسقلانی، الاصابة فی تمییز الصحابة، ج۲، ص۱۴۱، چاپ عادل احمد عبدالموجود و علی‌محمد معوض، بیروت ۱۴۱۵/۱۹۹۵.
ابن عدی [۷۰]
ابن عدی، الکامل فی ضعفاءالرجال، ج۲، ص۴۳۰، چاپ سهیل زکار، بیروت ۱۴۰۹/۱۹۸۸.
گفته که در روایت حبّه به‌ندرت حدیث منکری دیده و با این‌که در ضعف او اجماع شده ولی روایاتش کتابت می‌شده است.
۱۷ - حالات حبه عرنی نزد شیعیاناز رجالیان شیعه، ابن داوود حلی [۷۱]
ابن داوود حلّی، کتاب الرجال، ج۱، ص۶۹، چاپ محمدصادق آل‌بحرالعلوم، نجف ۱۳۹۲/۱۹۷۲، چاپ افست قم (بی‌تا).
به نقل از رجال شیخ طوسی و کشی، او را ممدوح دانسته است، هر چند در رجال کشی از وی ذکری نیست. [۷۲]
ابوالقاسم خوئی، معجم رجال الحدیث، ج۴، ص۲۱۴، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳، چاپ افست قم (بی‌تا).
۱۸ - در گذشت حبه عرنیحبّه عرنی در سال ۷۶، در دوره خلافت عبدالملک بن مروان و هم‌زمان با ورود حجاج به عراق، درگذشت. [۷۳]
ابن سعد (بیروت)، ج۶، ص۱۷۷.
[۷۴]
خطیب بغدادی، ج۹، ص۱۹۹.
[۷۵]
خطیب بغدادی، ج۹، ص۲۰۱.
مسجدی به‌نام وی معروف بوده است. [۷۷]
محمد بن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، ج۱، ص۴۸۴، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۲۴/ ۲۰۰۳.
۱۹ - فهرست منابع(۱) ابن ابی‌حاتم، کتاب الجرح و التعدیل، حیدرآباد، دکن ۱۳۷۱ـ۱۳۷۳/ ۱۹۵۲ـ۱۹۵۳، چاپ افست بیروت (بی‌تا). (۲) ابن ابی‌شیبه، المصنَّف فی الاحادیث و الآثار، چاپ سعید محمد لحّام، بیروت ۱۴۰۹/۱۹۸۹. (۳) ابن اثیر، اسدالغابة فی معرفة الصحابة، قاهره ۱۲۸۰ـ۱۲۸۶، چاپ افست بیروت (بی‌تا). (۴) ابن اعثم کوفی، کتاب الفتوح، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۱/۱۹۹۱. (۵) ابن بابویه، علل‌الشرایع، نجف ۱۳۸۶/ ۱۹۶۶. (۶) چاپ افست قم (بی‌تا). (۷) ابن حِبّان، کتاب الثقات، حیدرآباد، دکن ۱۳۹۳ـ۱۴۰۳/ ۱۹۷۳ـ۱۹۸۳، چاپ افست بیروت (بی‌تا). (۸) ابن حجر عسقلانی، الاصابة فی تمییز الصحابة، چاپ عادل احمد عبدالموجود و علی‌محمد معوض، بیروت ۱۴۱۵/۱۹۹۵. (۹) ابن داوود حلّی، کتاب الرجال، چاپ محمدصادق آل‌بحرالعلوم، نجف ۱۳۹۲/۱۹۷۲، چاپ افست قم (بی‌تا). (۱۰) ابن سعد (بیروت). (۱۱) ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، نجف ۱۹۵۶. (۱۲) ابن عدی، الکامل فی ضعفاءالرجال، چاپ سهیل زکار، بیروت ۱۴۰۹/۱۹۸۸. (۱۳) ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۵ـ۱۴۲۱/ ۱۹۹۵ـ۲۰۰۰. (۱۴) عبدالحسین امینی، الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، قم ۱۴۱۶ـ۱۴۲۲/ ۱۹۹۵ـ۲۰۰۲. (۱۵) محمد بن اسماعیل بخاری، کتاب التاریخ‌الکبیر، دیار بکر: المکتبة الاسلامیة، (بی‌تا). (۱۶) احمد بن محمد برقی، کتاب الرجال، تهران ۱۳۸۳. (۱۷) احمد بن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، چاپ محمود فردوس‌العظم، دمشق ۱۹۹۶ـ۲۰۰۰. (۱۸) محمد بن عبداللّه حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، چاپ یوسف عبدالرحمان مرعشلی، بیروت ۱۴۰۶. (۱۹) خطیب بغدادی. (۲۰) ابوالقاسم خوئی، معجم رجال الحدیث، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳، چاپ افست قم (بی‌تا). (۲۱) علی بن عمر دارقطنی، العلل الواردة فی الاحادیث النبویة، ریاض ۱۴۰۵/۱۹۸۵. (۲۲) محمد بن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۲۴/ ۲۰۰۳. (۲۳) محمد بن احمد ذهبی، میزان الاعتدال فی نقدالرجال، چاپ علی‌محمد بجاوی، قاهره ۱۹۶۳ـ۱۹۶۴، چاپ افست بیروت (بی‌تا). (۲۴) حسن بن عبدالرحمان رامهرمزی، المحدث الفاصل بین الراوی و الواعی، چاپ محمد عجاج خطیب، بیروت ۱۴۲۰/۲۰۰۰. (۲۵) سمعانی. (۲۶) شوشتری. (۲۷) سلیمان بن احمد طبرانی، کتاب الاوائل، چاپ محمد شکور حاجی امریر، عمان ۱۴۰۳/۱۹۸۳. (۲۸) سلیمان بن احمد طبرانی، المعجم الکبیر، چاپ حمدی عبدالمجید سلفی، چاپ افست بیروت ۱۴۰۴ــ۱۴۰. (۲۹) طبری، تاریخ (بیروت). (۳۰) محمد بن حسن طوسی، تهذیب‌الاحکام، چاپ حسن موسوی خرسان، تهران ۱۳۶۴ش. (۳۱) محمد بن حسن طوسی، رجال‌الطوسی، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم ۱۴۱۵. (۳۲) احمد بن عبداللّه عجلی، معرفةالثقات، چاپ عبدالعلیم عبدالعظیم بستوی، مدینه ۱۴۰۵/۱۹۸۵. (۳۳) محمد بن عمرو عقیلی، کتاب الضعفاء الکبیر، چاپ عبدالمعطی امین قلعجی، بیروت ۱۴۱۸/ ۱۹۹۸. (۳۴) کلینی، الکافی. (۳۵) محمد بن سلیمان کوفی، مناقب الامام امیرالمؤمنین علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام، چاپ محمدباقر محمودی، قم ۱۴۱۲. (۳۶) یوسف بن عبدالرحمان مِزّی، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۲۲/۲۰۰۲. (۳۷) محمد بن محمدمفید، الجمل و النُصرة لسید العترة فی حرب البصرة، چاپ علی میرشریفی، قم ۱۳۷۴ش. (۳۸) احمد بن علی نسائی، کتاب السنن الکبری، چاپ عبدالغفار سلیمان بنداری و سیدکسروی حسن، بیروت ۱۴۱۱/۱۹۹۱. (۳۹) نصر بن مزاحم، وقعة صفّین، چاپ عبدالسلام محمد هارون، قاهره ۱۳۸۲، چاپ افست قم ۱۴۰۴. (۴۰) یعقوبی، تاریخ. (۴۱) یوسف ازبک، مسند علی بن ابی‌طالب رضی‌اللّه‌عنه، خَرَّجَ احادیثهُ علی‌رضا بن عبداللّه بن علی‌رضا، دمشق ۱۴۱۶/۱۹۹۵. ۲۰ - پانویس
۲۱ - منابعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «حَبَّة بن جُوَین عُرَنی»، شماره۵۷۶۸. رده‌های این صفحه : اصحاب امام علی | راویان حدیث | راویان حدیث از پیامبر | رجال | محدثان قرن ۱ (قمری)
|